JULIUSZ SŁOWACKI
POETA PROROK
Poeta, dramatopisarz, epistolograf, twórca filozofii genezyjskiej. Zaliczany do grona tak zwanych "trzech wieszczów romantycznych" (wraz z Adamem Mickiewiczem i Zygmuntem Krasińskim). W jego różnorodnej tematycznie i gatunkowo twórczości romantyzm polski osiągnął swe apogeum.
Urodził się w Krzemieńcu na Wołyniu, wzrastał i studiował w Wilnie. Wcześnie osierocony przez ojca - literata, nauczyciela wymowy w Gimnazjum Krzemienieckim, profesora literatury Uniwersytetu Wileńskiego - pozostawał pod wpływem matki, późniejszej adresatki najcenniejszego bloku listów do niej pisanych. Jej sentymentalna wrażliwość nie pozostała bez wpływu na najwcześniejszą twórczość syna: przekłady z Alphonse`a de Lamartine`a i z Thomasa Moore`a (Melodie irlandzkie) oraz własne w sentymentalnym stylu pisane wiersze. Słowacki wychowany w środowisku elity inteligenckiej i intelektualnej był ogromnie przywiązany do szlacheckiej genealogii swej rodziny, czemu wielokrotnie dawał wyraz w twórczości.
Więcej informacji znajdziesz tutaj.
Juliusz SŁOWACKI 1809 – 1849
biogram
Juliusz Słowacki. Autor: James Hopwood (1795-1855). Dostępny w domenie publicznej.
Źródło: tutaj
JULIUSZ SŁOWACKI
wiersze wybrane
Więcej wierszy znajdzie tutaj.
Z UTWORÓW MŁODZIEŃCZYCH
Tytuł Incipit (początkowe wyrazy utworu)
SONET Już północ - cień ponury pół świata okrywa,
WIERSZE Z LAT 1830-1840 OGŁOSZONE DRUKIEM
ODA DO WOLNOŚCI Witaj, wolności aniele,
HYMN Smutno mi, Boże! - Dla mnie na zachodzie...
OSTATNIE WSPOMNIENIE.
DO LAURY Dawniéj bez serca - dziś bez rozumu,
NA SPROWADZENIE PROCHÓW NAPOLEONA I wydarto go z ziemi - popiołem,
WIERSZE NAPISANE W LATACH 1832 -1842
[W SZTAMBUCHU MARII WODZIEŃSKIEJ] Byli tam, kędy śnieżnych gór błyszczą korony,
ROZŁĄCZENIE Rozłączeni - lecz jedno o drugim pamięta;
TESTAMENT MÓJ Żyłem z wami, cierpiałem i płakałem z wami,
[POLSKA! POLSKA! O! KRÓLOWA...] Polska! Polska! o! królowa,
[ANIOŁY STOJĄ NA RODZINNYCH POLACH] Anioły stoją na rodzinnych polach
[DO JOANNY BOBROWEJ] O! gdybym ja wiódł Panią do kaskady!
TAK MI BOŻE DOPOMÓŻ Idea wiary nowéj rozwinięta,
WIERSZE Z LAT 1843-1849
[ŚMIERĆ, CO TRZYNAŚCIE LAT STAŁA KOŁO MNIE...] Śmierć, co trzynaście lat stała koło mnie,
[POLSKO, OJCZYZNO, PADAJ ZE MNĄ NA KOLANA...] Polsko, ojczyzno! padaj ze mną na kolana...
[W PAMIĘTNIKU ZOFII BOBRÓWNY] Niechaj mię Zośka o wiersze nie prosi,
[DO LUDWIKI BOBRÓWNY] Gdy na ojczyznę spojrzą oczy Lolki,
ZACHWYCENIE Bo mój Stworzyciel znalazł mię na ziemi...
[SOWIŃSKI W OKOPACH WOLI] W starym kościółku na Woli...
[JEŻELI KIEDY - W TEJ MOJEJ KRAINIE...] Jeżeli kiedy - w tej mojej krainie,
USPOKOJENIE Co nam zdrady! - jest u nas kolumna w Warszawie,
[KIEDY PRAWDZIWIE POLACY POWSTANĄ...] Kiedy prawdziwie Polacy powstaną,
SEN Z 30 NA 31 STYCZNIA 1847 R. Na górze, która jako szmaragd była,
[PANIE! JEŻELI ZAMKNIESZ SŁUCH NARODU...] Panie! jeżeli zamkniesz słuch narodu,
[O POLSKO MOJA! TYŚ PIERWSZA ŚWIATU...] O Polsko moja! tyś pierwsza światu
[W CIEMNOŚCIACH POSTAĆ MI STOI MATCZYNA...] W ciemnościach postać mi stoi matczyna,
PROROCTWO Kiedy róża stanie złączona z kamieniem,
[JAK DAWNIEJ - OTO STOJĘ NA RUINACH...] Jak dawniej - oto stoję na ruinach..
[WIENIEC ZWIĄZANO Z RZECZY PRZEKLĘTYCH...] Wieniec związano z rzeczy przeklętych,
[O! NIESZCZĘŚLIWA, O! UCIEMIĘŻONA...] O! nieszczęśliwa! o! uciemiężona...
[DO MATKI] Zadrży ci nieraz serce, miła matko moja,
[LOS MIĘ JUŻ ŻADEN NIE MOŻE ZATRWOŻYĆ...] Los mię już żaden nie może zatrwożyć,
[POŚRÓD NIESNASKÓW PAN BÓG UDZERZA...] Pośród niesnasków - Pan Bóg uderza
[I WSTAŁ ANHELLI... Z GROBU... ZA NIM WSZYSTKIE DUCHY...] I wstał Anhelli z grobu - za nim wszystkie duchy,
[A JEDNAK NIE WĄTPIĘ - BO SIĘ PORA ZBLIŻA...] A jednak ja nie wątpię - bo się pora zbliża,
MISTYCYZM
wieloznaczny termin opisujący doświadczenie religijne, polegające na bezpośredniej, czyli niezależnej od rytów i obrzędów, relacji człowieka z rzeczywistością pozamaterialną, pozazmysłową lub transcendentną. Rzeczywistość ta jest różnie rozumiana przez poszczególne systemy religijno-filozoficzne. W chrześcijaństwie, judaizmie i islamie jest ona tożsama z Bogiem. Więcej informacji znajdziesz tutaj.
OKRES MISTYCZNY TWÓRCZOŚCI POETY
– spotkanie z Towiańskim
Spotkanie Juliusza Słowackiego z Andrzejem Towiańskim (mistykiem i reformatorem religijnym), które odbyło się 12 lipca 1842 roku w Paryżu, spowodowało radykalną zmianę w życiu duchowym poety. Ta przemiana jako wyznanie nowej wiary znalazła ujście w wierszu Tak mi, Boże, dopomóż.
Idea wiary nowej rozwinięta,
W błyśnieniu jednym zmartwychwstała we mnie
Cała, gotowa do czynu i święta;
Więc niedaremnie, o! nienadaremnie
Snu śmiertelnego porzuciłem łoże.
Tak mi dopomóż, Chryste Panie Boże!
Wyjątkowa osobowość Towiańskiego i atrakcyjność głoszonych przez niego poglądów stała się inspiracją twórczą dla Słowackiego. Sam Słowacki mówił, że Towiański pozwolił mu „przejrzeć w krainę wiedzy”.
GNOZA JULIUSZA SŁOWACKIEGO
W okresie twórczości mistycznej Juliusza Słowackiego pojawiły się motywy charakterystyczne dla gnozy – wiedzy o boskich tajemnicach, przeznaczonej dla wybranych. Słowacki w Dziejach Sofos i Heliosa mówi:
[…] powstała
Wiedza mająca świecić lampą na dnie ciała,
Przez którą już zbliżona twórczości godzina
Na świat nam przyprowadza — świat Bożego Syna.
Bądźcież mi ku pomocy… stańcie się świadomi
Tej wiedzy… co szatana ognistego zgromi,
Świat mu wydrze… a ogniem czynić nie pozwoli
Rzeczy krótkich…
Psychika Słowackiego uległa wtedy radykalnej metamorfozie. W liście do matki z 2 sierpnia 1842 pisze:
Co do mnie — wiele nadziei zwiędłych Boża miłość i łaska ożywiła we mnie — już nie wyrzekam, ale ufam… Otoczył mnie krąg ludzi kochających — kosztuję nowego stanu duszy — zdaje się, że błogosławieństwo Boże jest nade mną.
Więcej informacji znajdziesz tutaj.
POETA PROROK
Juliusz Słowacki nie doczekał się zbyt wielu zaszczytów, jakie spotkały takich wybitnych poetów jak Zygmunt Krasiński czy Adam Mickiewicz. Młodszy od nich poeta czuł się twórcą niedocenionym. Niejasny i niezrozumiany przez współczesnych Słowackiemu, stał się niemal kompletnie zapomniany na ponad 100 lat. Dopiero w latach 60. XX wieku odkryty na nowo - zaczął poruszać serca… najpierw jednak miłośników poezji. Jego dzieła zaczęły być czytane i wielokrotnie wydawane, a cała twórczość poddawana głębokiej analizie. Dzięki tym badaniom dostrzeżono, że Słowacki stworzył w dobie romantyzmu wyjątkowy styl mistyczny, poezję religijną i metafizyczną.
Miano poety proroka zyskał Słowacki dzięki wierszowi zatytułowanemu Pośród niesnasków Pan Bóg uderza... . Poeta napisał go praktycznie tuż przed własną śmiercią. W 1848 roku odbył swoją ostatnią podróż do Wielkiego Księstwa Poznańskiego. W tym czasie powstał jeden z tzw. liryków genezyjskich – właśnie wzmiankowany wiersz. Należy on do najbardziej tajemniczej części twórczości wieszcza.
Pośród niesnasków - Pan Bóg uderza
W ogromny dzwon,
Dla Słowiańskiego oto Papieża
Otwarty tron.
Ten przed mieczami tak nie uciecze
Jako ten Włoch,
On śmiało jak Bóg pójdzie na miecze;
Świat mu - to proch.
Twarz jego, słońcem rozpromieniona,
Lampą dla sług,
Za nim rosnące pójdą plemiona
W światło - gdzie Bóg.
Na jego pacierz i rozkazanie
Nie tylko lud -
Jeśli rozkaże - to słońce stanie,
Bo moc - to cud.
On się już zbliża - rozdawca nowy
Globowych sił,
Cofnie się w żyłach pod jego słowy
Krew naszych żył;
W sercach się zacznie światłości Bożej
Strumienny ruch,
Co myśl pomyśli przezeń, to stworzy,
Bo moc - to duch.
A trzebaż mocy, byśmy ten Pański
Dźwignęli świat...
Więc oto idzie - Papież Słowiański,
Ludowy brat...
Oto już leje balsamy świata
Do naszych łon,
Hufiec aniołów - kwiatem umiata
Dla niego tron.
On rozda miłość, jak dziś mocarze
Rozdają broń,
Sakramentalną moc on pokaże,
Świat wziąwszy w dłoń.
Gołąb mu słowa - słowem wyleci,
Poniesie wieść,
Nowinę słodką, że Duch już świeci
I ma swą cześć;
Niebo się nad nim - piękne otworzy
Z obojgu stron,
Bo on na tronie stanął i tworzy
I świat - i tron.
On przez narody uczyni bratnie,
Wydawszy głos,
Że duchy pójdą w cele ostatnie
Przez ofiar stos.
Moc mu pomoże sakramentalna
Narodów stu,
Że praca duchów - będzie widzialna
Przed trumną tu.
Wszelką z ran świata wyrzuci zgniłość,
Robactwo - gad,
Zdrowie przyniesie - rozpali miłość
I zbawi świat.
Wnętrza kościołów on powymiata,
Oczyści sień,
Boga pokaże w twórczości świata,
Jasno jak dzień.
[POŚRÓD NIESNASKÓW - PAN BÓG UDERZA...]
SPEŁNIONE PROROCTWO POETYCKIE JULIUSZA SŁOWACKIEGO
Po 130 latach (w 1978 roku) kiedy na tron papieski wybrano Wielkiego Polaka, wiersz ten zaczął nabierać zdumiewającej wręcz aktualności i znamion niezwykłego, wizyjnego tekstu.
Słowacki zyskał miano poety wizyjnego.
Na tronie Św. Piotra po blisko 500 latach zasiadł nie Włoch, ale… Słowianin („Pan Bóg… dla słowiańskiego oto papieża otworzył tron”). Ten tron czekał na Papieża Polaka jako znak działania Bożej Opatrzności. I Słowacki pisze, że stanie się to „pośród niesnasek” (a lata 70. to przecież czas zimnej wojny, wyścigu zbrojeń, sporów – również w Watykanie).
Wówczas to widząc w tym tekście zapowiedź tego wydarzenia, rozczytywano się w każdym jego słowie. Czytelnicy przyjmując słowa poety, nie poddawali ich krytycznemu osądowi, lecz ulegali niezwykłej wizji, odnajdując w wielu sformułowaniach nieomal portretowe rysy Jana Pawła II. Spotykamy wersy, które charakteryzują nowego Papieża:
„ Twarz Jego, słowem rozpromieniona, lampa dla sług...”
„ On się już zbliża - rozdawca nowy globowych sił”
„ W sercach się zacznie światłości bożej strumienny ruch”
Wizja papiestwa nakreślona w tych strofach jest porywająca! Papież słowiański, posłany przez Boga został ukazany jako zdolny do czynów na miarę swojego posłannictwa. Dobitne są słowa:
„A trzebaż mocy, byśmy ten Pański dźwignęli świat...
Więc oto idzie - Papież Słowiański, ludowy brat...”
Wiadomo też, że młody Karol Wojtyła rozczytywał się w poezji Słowackiego, który obok Norwida ukształtował jego poetycką wrażliwość. Przyjaciele wspominają też jego wspaniałą rolę teatralną Bolesława Śmiałego w rapsodach genezyjskich Słowackiego pt. „Król - Duch”. Był to rok 1941, czas II wojny światowej. Wtedy wszyscy nabrali przekonania, że młody aktor Teatru Rapsodycznego stanie się drugim Osterwą. On jednak wybrał inne powołanie.
Znał oczywiście poetyckie proroctwo Słowackiego. Wielokrotnie wiersz ten cytował, m.in. w swoich w kazaniach podczas pielgrzymkowych mszy, jak na Błoniach krakowskich „To ten sam Słowacki, który napisał wiersz o słowiańskim papieżu” i na gdańskiej Zaspie, gdzie powiedział nawiązując również do słynnego cytatu z Beniowskiego „Krzyż twym papieżem jest – twa zguba w Rzymie”) - „Polsko, twa zguba w Rzymie, zgubił się w Rzymie... Pojadę do Krakowa, pomodlę się na grobie wieszcza Słowackiego. Pojadę go przeprosić. Chyba się nie pogniewa, jak myślicie?”.
LIRYKA LAT OSTATNICH MICKIEWICZA I SŁOWACKIEGO
Poezja od zawsze wzbudza pragnienie poznania prawdy o jej twórcach, zrozumienia całej ich drogi do doskonałości, całokształtu tajemnic ukrytych w słowach. Szczególną wymowę w twórczości [Słowackiego i Mickiewicza] mają wiersze ostatnie. Zdarza się tak, że ich znaczenie jest większe od efektów uniesień młodości, bowiem – jak to określił Julian Przyboś – „odkrywają nowe piękno”, przekraczają granicę osiągniętego w ciągu żywota wzoru artystycznego. Więcej informacji znajdziesz tutaj.
SŁOWACKI. HERETYK KRÓLOM RÓWNY
Przez współczesnych Słowacki nie był rozumiany. To, co wydał za życia, nie spotkało się z entuzjazmem. Nawet Krasiński pisał, że nic z tego nie zrozumiał, a matka wieszcza była zaniepokojona jego nową twórczością. Poza I Rapsodem „Króla-Ducha”, „Księdzem Markiem”, „Snem srebrnym Salomei” pisma z okresu mistycznego nie były publikowane za jego życia. Dopiero w okresie pozytywizmu – w latach 60. – twórczość mistyczna została wydana, ale ówczesna polonistyka ją bojkotowała, uznając za ponure świadectwo gorączki romantycznej. Dodatkowo wstydliwą sprawą był towianizm Słowackiego i Mickiewicza. Dopiero w okresie Młodej Polski przyszła moda na Słowackiego mistycznego. Zapanowała moda na okultyzm i wielu zobaczyło w wieszczu bratnią duszę ezoteryka, przy którego pomocy można było forsować niematerialistyczną wizję świata. Zainteresowano się niedarwinowską koncepcją procesu ewolucji przyrodniczej. Ale przede wszystkim na przełomie wieków popularna była apologia wielkiej jednostki, odnajdywana u Słowackiego. To korespondowało z ówczesnym widzeniem roli artysty jako wybitnej indywidualności, która stoi ponad filistrami. Słowacki pomagał także przezwyciężyć młodopolski dekadentyzm. Tacy pisarze jak Kasprowicz, Przerwa-Tetmajer, Przybyszewski fascynowali się Słowackim mistycznym. Więcej informacji znajdziesz tutaj.
Wywarł ogromny wpływ na późniejszych poetów Młodej Polski i dwudziestolecia międzywojennego, m.in. : Antoniego Langego, Krzysztofa Kamila Baczyńskiego, Jana Lechonia. Juliusz Słowacki przeżywał olbrzymią popularność w pokoleniu „Kolumbów”. Młodzi ludzie urodzeni w Polsce Niepodległej, a których młodość przypadła na czas wojny, szli na pewną śmierć jak „kamienie rzucone na szaniec” i recytowali Słowackiego.
Utwory Słowackiego, zgodnie z duchem epoki i ówczesną sytuacją narodu polskiego, podejmowały istotne problemy związane z walką narodowowyzwoleńczą, z przeszłością narodu, ale także poruszały uniwersalne tematy egzystencjalne. Jego twórczość wyróżniała się mistycyzmem, wspaniałym bogactwem wyobraźni, poetyckich przenośni i języka. Jako liryk zasłynął pieśniami odwołującymi się do Orientu, źródeł ludowych i słowiańszczyzny. Był poetą nastrojów, mistrzem operowania słowem. Obok Cypriana Kamila Norwida i Tadeusza Micińskiego uważany za największego z mistyków polskiej poezji. Miał zresztą doświadczenia mistyczne. Opisał je w dziele pt. Raptularz. Zapiski dzienne i wiersze z lat 1843-1849.
Więcej informacji znajdziesz tutaj.
Pamięć o Słowackim
Grób Słowackiego na paryskim cmentarzu Montmartre. Zdjęcie z Czerwca 2006 Roku. Autor: Albachiara. Zdjęcie udostępnione na licencji Creative Commons Attribution-Share Alike 2.5. Źródło: tutaj.
opracowanie:
Urszula Tobolska
Anna Chawawko
nauczyciele bibliotekarze
Dolnośląska Biblioteka Pedagogiczna we Wrocławiu
© WebowaDBP
UT, ACh
Konspekt lekcji z języka polskiego
dla klasy I gimnazjum
Czas: 45 minut
TEMAT LEKCJI
Interpretacja Hymnu „Smutno, mi Boże” Juliusza Słowackiego
CEL GŁÓWNY
Kształtowanie umiejętności czytania „Hymnu” ze zrozumieniem.
CELE OPERACYJNE:
-
Uczeń czyta ze zrozumieniem tekst poetycki (określa nastrój tekstu)
-
Uczeń zna pojęcie hymn
-
Uczeń zna historię Polski z okresu niewoli
-
Uczeń czyta ze zrozumieniem Hymn
-
Uczeń poprawnie interpretuje utwór poetycki
FORMY ORGANIZACYJNE LEKCJI:
- zbiorowa
- indywidualna
- jednostkowa
METODY:
- burza mózgów
- praca z tekstem
- podająca
MATERIAŁY I ŚRODKI DYDAKTYCZNE
- podręczniki i zeszyt ćwiczeń Między nami
- zeszyt
CZĘŚĆ WSTĘPNA
Witam uczniów i sprawdzam obecność. 3 min.
Pytam uczniów co wg nich oznacza słowo hymn. Uczniowie odpowiadają na pytania. Uczeń zna pojęcie hymn. 2 min.
Opowiadam uczniom w jakim czasie powstał utwór i jaka była wówczas sytuacja polityczna Polski. Uczniowie słuchają wypowiedzi nauczyciela. Uczeń zna historię Polski z okresu niewoli. 5 min.
CZĘŚĆ WŁAŚCIWA
Dyktuję uczniom notatkę do zeszytu o sytuacji politycznej kraju. Uczniowie zapisują notatkę w zeszycie. 3 min.
Proszę aby uczniowie przeczytali Hymn j. Słowackiego. Uczniowie czytają ze zrozumieniem. 2 min.
Pytam jakie uczucia wyraża podmiot liryczny? Dlaczego w swoim monologu zwraca się do Boga? Pytam czy hymn z definicji podobny jest do Hymnu Słowackiego? Czy znają jeszcze inne podobne utwory? Uczniowie odpowiadają na pytania. Poprawnie interpretują utwór poetycki. Forma pogadanki. 5 min.
Omawiamy poszczególne zwrotki. Interpretujemy utwór. Uczniowie poprawnie interpretują utwór. 10 min.
CZĘŚĆ KOŃCOWA
Dyktuję uczniom notatkę do zeszytu dotyczącą utworu. Uczniowie zapisują notatkę w zeszycie. 5 min.
Dziękuję za lekcję i żegnam się z uczniami.